Sỏi túi mật – Nguyên nhân, triệu chứng, cách điều trị và phòng ngừa

Sỏi túi mật là những viên rắn hình thành trong túi mật hoặc ống mật, có nguồn gốc đa số từ cholesterol hoặc biliburin. Những viên rắn giống như sỏi này có thể gây đau đớn và các biến chứng cho người bệnh. Tuy nhiên, triệu chứng của sỏi túi mật thường không rõ ràng và chỉ phát hiện tình cờ qua thăm khám sức khỏe định kỳ hoặc khi đã có biến chứng. Vậy sỏi túi mật là gì và cách phòng tránh sỏi túi mật như thế nào?

I. Sỏi túi mật là gì?

Túi mật là một phần của hệ thống tiêu hóa. Chức năng chính là lưu trữ mật, hỗ trợ hệ thống tiêu hóa phân hủy chất béo. Trong đó, dịch mật là một hỗn hợp chứa chủ yếu là cholesterol, bilirubin và muối mật.

Sỏi túi mật thể rắn hình thành bởi cholesterol, muối mật và canxi, kích thước sỏi từ vài mm đến vài cm. Số lượng có thể từ 1 đến hàng trăm viên. Sỏi có kích thước đa dạng, những viên sỏi lớn có thể gây tắc nghẽn con đường vận chuyển mật tự nhiên, dẫn đến nhiều vấn đề đáng lo ngại cho sức khỏe.

Trong một số trường hợp,sỏi mật còn liên quan trực tiếp đến các bệnh lý nguy hiểm như: viêm túi mật, thủng túi mật, ung thư túi mật…

II. Nguyên nhân gây ra sỏi túi mật

Hầu hết nguyên nhân gây sỏi túi mật là do chuyển hoá, khi trong dịch mật có nồng độ cholesterol dư thừa quá cao tạo thành các tinh thể mà từ đó sỏi túi mật được hình thành.

+ Dịch mật chứa quá nhiều cholesterol: Dịch mật tham gia hỗ trợ quá trình tiêu hóa đồng thời có khả năng hòa tan cholesterol. Tuy nhiên, sỏi có thể hình thành nếu cholesterol dư thừa không được hòa tan hết.

+ Dịch mật chứa quá nhiều bilirubin: Các tình trạng như xơ gan, nhiễm trùng, rối loạn lipid máu có thể khiến gan sản xuất quá nhiều bilirubin, dẫn đến hình thành sỏi túi mật

+ Dịch mật cô đặc, tạo thành sỏi mật.

Các loại sỏi túi mật chính:

Dựa vào thành phần tạo nên sỏi, người ta chia sỏi túi mật ra nhiều loại khác nhau. Thường gặp nhất là 3 loại như sau:

Sỏi cholesterol: Thành phần chính là cholesterol – chứa ít nhất 80% cholesterol, có màu vàng nhạt, xanh đậm, nâu hoặc trắng phấn, có hình bầu dục, thường chỉ 1 sỏi được tạo thành, độ dài từ 2 – 3cm, mỗi viên có một đốm nhỏ sẫm màu ở trung tâm sỏi.

Sỏi sắc tố mật (còn gọi là bilirubin): Thường có kích thước nhỏ, sẫm màu, và có màu đen. Thành phần chủ yếu là từ bilirubin và muối canxi, hình thành với số lượng lớn.

Sỏi hỗn hợp: Chứa 20-80% cholesterol, còn lại là canxi cacbonat, palmitat photphat, biliburin và các sắc tố mật khác. Với hàm lượng canxi cao, vì thế sỏi hỗn hợp có thể được tìm thấy qua hình chụp X – quang. Loại sỏi này thường hình thành thứ phát sau khi nhiễm trùng đường mật.

III. Dấu hiệu bị sỏi túi mật

Đau dữ dội vùng bụng, nhất là vùng hạ sườn phải kéo dài nhiều giờ, mức độ đau tăng dần và không thuyên giảm dù đã uống thuốc giảm đau.
Sốt cao trên 38 độ C, sợ gió, sợ lạnh, vã mồ hôi.
Cảm giác căng chướng bụng, buồn nôn và nôn.
Ngứa da, vàng da, vàng mắt.

IV. Những đối tượng rất dễ mắc bệnh sỏi túi mật

Bệnh sỏi túi mật có thể gặp ở bất kì ai, nhưng đặc biệt là những người có nguy cơ cao như:

+ Người béo: Vì sỏi liên quan đến vấn đề thừa Cholesterol trong máu.

+ Người có tiền sử gia đình bị sỏi túi mật

+ Phụ nữ dùng thuốc tránh thai có chứa estrogen

+ Người có độ tuổi từ 40 trở lên

+ Người hay ăn nhiều chất béo dầu mỡ, ít vận động, không ăn rau xanh hay bổ sung chất xơ.

+ Người có bệnh viêm đường ruột như Crohn, viêm loét đại tràng.

+ Người bị bệnh tiểu đường, bệnh thiếu máu tán huyết hay mắc bệnh xơ gan..

V. Bệnh sỏi túi mật có nguy hiểm không?

Sỏi túi mật nếu không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm sau:

+ Viêm túi mật: Sỏi mật mắc kẹt ở cổ túi mật có thể gây viêm túi mật, xuất hiện với những cơn đau dữ dội kèm sốt.

+ Tắc nghẽn ống tụy: Ống tụy vận chuyển dịch tụy hỗ trợ tiêu hóa, có thể bị tắc nghẽn do sỏi mật, dẫn đến viêm tụy, gây đau bụng dữ dội. Trong trường hợp này, người bệnh buộc phải nhập viện thường xuyên để theo dõi và điều trị.

+ Tắc nghẽn ống mật chủ: Sỏi mật có thể làm tắc nghẽn con đường vận chuyển dịch mật từ túi mật đến ruột non, gây vàng da, đau bụng, thậm chí dẫn đến nhiễm trùng ống mật.

+ Ung thư túi mật: Những trường hợp có tiền sử mắc sỏi mật sẽ dễ có nguy cơ ung thư túi mật cao hơn những người khác.

VI. Cách phòng ngừa sỏi túi mật 

Có rất nhiều cách để hạn chế việc bản thân bị mắc bệnh sỏi túi mật đó chính là thay đổi thói quen ăn uống cũng như những thói quen sinh hoạt hằng ngày của bản thân để giảm mức tối thiểu nguy cơ mắc bệnh:

+ Bổ sung nhiều thực phẩm có chứa giàu chất xơ như rái cây, rau xanh, các loại đậu, ngũ cốc nguyên hạt (gạo lứt, yến mạch…).

+ Ăn những loại thực phẩm có chứa những chất béo lành mạnh, chẳng hạn như dầu cá, dầu ô liu, để hỗ trợ túi mật co bóp ổn định.

+ Giảm tối thiểu việc ăn uống các loại thực phẩm có chứa nhiều đường và carbohydrate tinh chế.

+ Hạn chế ăn những đồ ăn chứa chất béo không lành mạnh, chẳng hạn như đồ chiên rán, dầu mỡ…

+ Hình thành thói quen tập luyện thể dục, nâng cao sức khoẻ mỗi ngày để giúp cho cơ thể tăng cường hệ miễn dịch, nâng cao sức khoẻ mỗi ngày.

VII. Thực phẩm cần tránh khi bị sỏi túi mật

Trong quá trình điều trị sỏi mật, ngoài việc tuân thủ phác đồ điều trị của bác sĩ đưa ra, chúng ta cũng cần phải cẩn trọng một số thực phẩm để giảm thiểu nguy cơ tạo thêm sỏi hoặc tương tác với thuốc được kê  trong đơn.

1. Đường cát: Đường làm tăng nguy cơ hình thành sỏi mật. Người bệnh nên cắt giảm tối đa lượng đường trong thực đơn hàng ngày, chẳng hạn như: bánh ngọt, bánh quy, nước ngọt có gas,trà sữa…
2. Đồ ăn nhanh: Thức ăn nhiều dầu mỡ hay chế biến sẵn thường chứa rất nhiều đường và chất béo. Cả hai thành phần này đều không tốt cho sức khỏe túi mật, bao gồm cả tình trạng sỏi mật. Trong đó, dầu thực vật và dầu đậu phộng cũng không hề ngoại lệ, mang đến những tác động tiêu cực tương tự. Mặc dù nguồn gốc từ thực vật nhưng phần lớn không bão hòa, ở nhiệt độ cao sẽ trở nên thiếu ổn định và phát sinh độc tố. Thay vì chiên nướng, giải pháp thay thế tốt nhất là dùng phương pháp luộc, hấp để đảm bảo an toàn cho sức khỏe. Trong quá trình nấu nướng, người bệnh có thể dùng bình xịt dầu hoặc dùng thìa để giảm được lượng dầu sử dụng.
3. Bột mì tinh chế: Thực phẩm từ bột mì tinh chế hoàn toàn không có chất xơ, ngược lại còn làm tăng nguy cơ mắc bệnh túi mật, làm chậm quá trình đào thải sỏi ra khỏi cơ thể. Vì vậy, người bệnh nên thay thế bằng ngũ cốc nguyên hạt để đảm bảo tốt cho sức khỏe.

Sỏi túi mật tưởng chừng như là một căn bệnh rất đơn giản những nó cũng là một căn bệnh vô cùng nguy hiểm nếu chúng ta không được phát hiện và điều trì kịp thời. Vậy nên hãy trang bị cho bản thân mình những thói quen và một lối sống lành mạnh để hạn chế các nguy cơ dễ mắc bệnh.

Tài liệu tham khảo

1. Gutt, C., Schläfer, S., & Lammert, F. (2020). The Treatment of Gallstone Disease. Deutsches Arzteblatt international, 117(9), 148–158. https://doi.org/10.3238/arztebl.2020.0148
2. Patel, H., & Jepsen, J. (2024). Gallstone Disease: Common Questions and Answers. American family physician, 109(6), 518–524.
3. Thái, N. H. ., & Trương , Đức T. . (2023). Đặc điểm dịch tễ học, lâm sàng, cận lâm sàng bệnh lý túi mật qua 248 trường hớp phẫu thuật cắt túi mật nội ỊCH TỄ HỌC, LÂM SÀNG, CẬN LÂM SÀNG BỆNH LÝ TÚI MẬT QUA 248 TRƯỜNG HỢP PHẪU THUẬT CẮT TÚI MẬT NỘI SOI. Tạp Chí Y học Việt Nam, 525(1A). https://doi.org/10.51298/vmj.v525i1A.4997